شکوه معماری اسلامی ایرانی در عمارت چهل ستون و عالی قاپو قزوین

امروز در این مقاله از فوبورو مگ به کاخ چهل ستون و سر در عالی قاپو قزوین آخرین آثار معماری به جای مانده از دوران صفوی در قزوین می پردازیم.

در ابتدای قدیمی ترین خیابان ایران در شهر قزوین موسوم به دولت که بعدها سپه نامیده شد؛ قرنهاست سردر عمارت به نام عالی قاپو خودنمایی میکند. سردری که نامهای آشنا از تاریخ ایران زمین چون علیرضا عباسی و شاه عباس اول را بر پیشانی خود دارد و به خط ثلث علیرضا عباسی خوش نویس برجسته عصر صفوی مزین گشته است.

این بنا پس از اتمام باغ ها و عمارات مطابق با روایات اسکندر بیک منشی در عالم آرای عباسی از حضور بیست ساله شاه طهماسب صفوی در قزوین حکایت میکند و از جمله جلوه گری های هنر این دیار است که به تاریخ آن شکوه و عظمت بیشتری میبخشد.

سر در عمارت عالی قاپو که روزگاری در چشم انداز خود میهمان خانه ناصری و در مجاورتش عمارت ایوان نادری را نظاره می کرد در گذر بی مهر روزگاران اینک تنها دلخوشیش مشاهده گنبد و مناره های پا برجای مسجد جامع کویر است.

گشاده باد به دولت همیشه این درگاه به حق اشهد ان لا الله الا الله .این بیت کتیبه اییست متعلق به زمان شاه سلیمان صفوی که شاردن جهانگرد شهیر عصر صفوی به آن اشاره کرده است. سردر عالی قاپو که باتزینات بی مانندش همچون میزبانی مشتاقان دیدار عصر صفوی را برای ورود به کاخ شاهی فرا میخواند در بلندای خود و در قسمت فوقانی کتیبه عباسی پنجره مشبک زیبایی را در قابی محراب گونه و بر روی کاشی معرق دورو جای داده است. ببینده با مشاهده عمیق این بنا با نمونه های همسان این بنا با دیگر آثار دوران صفویه و قاجار پی میبرد.

چنین تشابهی در حرکت خطوط فواره ای در طاق آستان مبارک امام زاده حسین هم وجود دارد. هممچنین چگونگی به تصویر کشیدن نقش های گیاهی و تجریدی نیز دیگر تشابه این بنا با سایر بناهای عصر صفوی مانند کاخ چهل ستون و عالی قاپو اصفهان  است. نکته بعدی دیگر رعایت اصل تقارن و ترکیب بندی در معماری عالی قاپو و چهل ستون اصفهان است. این مساله اصلی جدا نشدنی از ذات و ماهیت معماری ایرانی است.

سر در عالی قاپو درختان بلندی دارد که میهمانان قبل از ورود به داخل کاخ در زیر سایه یار در ختان میتوانند لحظاتی را سپری کنند و اشعاری از شعرای دربار صفوی را بر روی دیوارها بخوانند.

علاوه بر  معماری عالی قاپو، کاخ چهل ستون  قزوین  نیز گوشه ایی از سرگذشت ایران در عصر صفوی را بازگو میکند. این کاخ بسیار ی از نقاشی های دیواری خود را حفظ کرده است.

دلیل ساخت این کاخ که به عمارت کلاه فرنگی نیز معروف است، تهدیدات ترکان عثمانی بوده است. به دلیل همین تهدادت عثمانیان بوده که شاه ظهماسب صفوی در سال ۹۵۱ هجری قمری تصمیم به تغییر پایتخت از تبریز به قزوین را گرفت.

شاه طهماسب صفوی بنای ساخت این بنا را از روی پلان معماری عالی قاپو نقشه یک معمار ترک و با شیوه شطرنجی کوچک ساخته که دارای پنجره های ظریف و کوچک است. این بنا به همراه سر در عالی قاپو تنها بناهای به جای مانده از عصر صفوی هستند.

ویژگی های معماری کاخ چهل ستون قزوین

عمارت چهل ستون قزوین یک ساختمان ۸ گوشه و دو طبقه به مساحتی نزدیک به ۵۰۰ مترمربع است.

این بنا بر وروی ستونهای چوبی استوار و رواقی با ستون های آجری و قوس های نیم دایره ایی بنا را احاطه کرده است.

نقشه بنای معماری عالی قاپو قزوین طرح های با مجوری های صلیبی و برون گرا دارد و صقف طبقه هم کف پوشیبده از مقرنس با طرح های بسیار زیبا و بدیع است. لازم بع ذکر است که طبقه بالایی نیز سقفی خنچه پوش دارد.

تزئینات معماری بنای کلاه فرنگی قزوین

در طبقه اول این بنا نقاش هایی وجود دارد که نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین است و در جهان مشهور است. سه لایه دیوار نگاره های این طبقه حاکی از گذشته ادوار مختلف تاریخی بر آن است. به گفته دو راوی معروف دوران صفوی این نقشای های دیواری از آن طلا بوده اند.

این نقاشی های دیواری از تغییر و تحولات سیاسی تاثیر گرفته اند. در این نقاشی های حتی ظهور نادرشاه افشار و مکتب افشاریه دیده می شود. البته بر سومین لایه از این نقاشی ها ظهور قاجار نیز دیده میشود.

بسیاری معتقدند که بنای ۸ بهشت اصفهان با الگو برداری از این بنا ساخته شده است. این بنا همچنبن موزه ای برای آثار خوشنویسی و خطاطی نیز دارد.